Urząd Gminy Kiernozia
4. Sieć osadnicza. Struktura użytkowania gruntów. Gospodarka nieruchomościami. Ruch budowlany
Sieć osadnicza gminy Kiernozia (pierwotnie nikła, związana z obsługą leśnych terenów łowieckich i traktami prowadzącymi przez tereny zabagnione) została ukształtowana w wy-niku przeprowadzonego w 1 połowie XIX wieku oczynszowania i nadania chłopom ziemi w wyniku scalania i parcelacji gruntów. W ten sposób powstawały wsie z zabudowaniami skupionymi w układzie rzędowym, po jednej stronie drogi. Wsie te obsługiwane były przez miasteczko Kiernozię położone na skrzyżowaniu traktów Gostynin - Łowicz i Żychlin - Sochaczew. Większe majątki ziemskie w Długim, Woli Stępowskiej, Czerniewie i Kiernozi wzbogaciły ten układ o zespoły dworsko-parkowe oraz zabudowania gospodarczo - obsługowe majątków, na bazie których rozwinęły się współczesne obiekty obsługi rolnictwa. Kiernozia jednocześnie spełniała (i spełnia) rolę ośrodka parafialnego, posiada również typo-wy układ miejski, przystosowany do organizowania targów i realizacji obiektów handlowo-usługowych w przyziemiach pierzei rynkowych. Tak ukształtowany sposób zagospoda-rowania gminy rolniczej, wobec zachowania jej funkcji przetrwał do dziś. Brak czynników rozwojowych dynamizujących rozwój związany z ekspansją zabudowy na obszary rolne spowodował, że zachowana została hierarchia sieci osadniczej, skupiony lub zwarty sposób zabudowy wsi, z wyjątkiem terenów przyleśnych, gdzie dominują zagrody rozpro-szone (fragmenty wsi Sokołów Towarzystwo, Teresew, Czerniew, Natolin Kiernozki). Po 1945 r. dokonano w większości wsi wymiany zabudowy drewnianej na murowaną, często przy zastosowaniu obcych dla lokalnej tradycji budowlanej form obiektów budowlanych. Pojawiły się we wszystkich wsiach "typowe" domy jednorodzinne oraz budynki wielo-rodzinne w Kiernozi i Czerniewie. W latach 80-tych powstanie zwiększonych potrzeb w za-kresie obsługi mieszkańców i rolnictwa doprowadził do rozwoju funkcji usługowych poło-żonych przy drodze wojewódzkiej nr 584 oraz w ośrodku gminnym (plac targowy, plac bura-czany, stacja benzynowa, urząd gminy). Nowe funkcje nie koncentrują się w centrum miejscowości gminnej, lecz raczej na przypadkowych, łatwo dostępnych lokalizacjach obrzeżnych. Rozwój funkcji obsługi rolnictwa (baza SKR, obiekty GS w miejscowości gminnej w latach 80-tych spowodowała rozwój zabudowy mieszkaniowej w formie osiedla zabudowy jednorodzinnej w południowo-wschodniej części miejscowości. W zakresie usług wyższego rzędu (oświata stopnia średniego, usługi zdrowia, kultury, handlu) Kiernozia nie spełnia funkcji obsługi. W tym zakresie ośrodkami stają się miasta średnie w przypadku terenu gminy Kiernozia jest to miasto Łowicz. Ukształtowana sieć osadnicza, dobrze rozwinięta o skupionym charakterze zabudowy, dostosowana do dość rozdrobnionej gospodarki rolnej wykazuje symptomy stagnacji związanej z wyludnianiem się niektórych wsi (zwłaszcza tych, w których istniały grunty po PGR-owskie oraz wsi położonych na słabszych glebach). Natomiast ośrodek gminny wykazuje się elastycznością w dostosowaniu do nowych funkcji.
Struktura użytkowania gruntów w znacznym stopniu uzależniona jest od warunków przyrodniczych. Największą powierzchnię tj. 6767 ha zajmują grunty użytkowane rolniczo. Stanowi to 88,8 % ogólnej powierzchni gminy. Jest to wskaźnik o ponad 10 % wyższy od średniej wojewódzkiej dla byłego województwa płockiego oraz o 8 % wyższy od średniej dla powiatu łowickiego. Gmina Kiernozia charakteryzuje się bardzo niską lesistością. Lasy i zadrzewienia zajmują 280 ha, co stanowi 3,7 % ogólnej pow. gminy, ( dla powiatu łowickiego wskaźnik ten wynosi 9,2 %, zaś dla województwa łódzkiego - 20,1 %). Grunty pod wodami, które obejmują wody pły-nące, stojące i rowy zajmują 72 ha, co stanowi 0,9 % powierzchni gminy. Tereny komunikacyjne stanowią 2,2 % powierzchni gminy. Tereny osiedlowe, w skład których wchodzą: tereny zabudowane, niezabudowane i zieleń, zaj- mują 242 ha, co stanowi 3,3 % powierzchni gminy. Znikomy jest odsetek gruntów stanowiących nieużytki i tereny różne. Osobnym zagadnieniem są grunty odłogowane. W obszarze gminy w 2000 r. odłogowanych jest łącznie około 40 ha użytków rolnych, z czego 53 % - w Stępowie. Grunty te nie są użytkowane nie z przyczyn ekonomicznych, lecz rodzinnych i osobistych i mogą mieć związek z patologiami społecznymi. Struktura użytkowania gruntów w poszczególnych wsiach jest zróżnicowana, ale głównie w odniesieniu do powierzchni zajmowanej przez lasy i tereny zabudowane. W każdej wsi dominującą kategorią gruntów są użytki rolne. Grunty użytkowane rolniczo aż w 15 wsiach stanowią ponad 90 % pow. tych wsi, zaś najniższy ich udział charakteryzuje wsie Czerniew i Kiernozia. Lasy i grunty leśne tylko we wsiach: Czerniew, Kiernozia, Stępów i Wola Stępowska tworzą większe kompleksy, a wskaźnik lesistości wynosi od 5 do 18 %. We wsiach Brodne Józefów, Jadzień, Jerzewo i Osiny lasy zajmują powierzchnię mniejszą niż 1 ha. Większe zróżnicowanie w zakresie terenów osiedlowych odnosi się głównie do wsi Kierno-zia, będącej ośrodkiem gminnym. Tereny osiedlowe zajmują tam powierzchnię około 40,0 ha, co stanowi 8,8 % ogólnej powierzchni wsi. W pozostałych wsiach udział terenów osiedlo-wych w ogólnej powierzchni wsi oscyluje od 2,1 % we wsi Teresew do 3,9 % we wsi Jerzewo. Jeżeli chodzi o nieużytki, to największym ich udziałem charakteryzuje się wieś Stępów. Stanowią one aż 5,5 % ogólnej powierzchni wsi i obejmują 60 ha gruntów położo-nych w dolinie rzeki Przysowy. Analiza użytkowania ziemi w latach 1990 i 1998 wskazuje na wysoką stabilność w użytkowaniu gruntów. Ogólna powierzchnia użytków rolnych nie uległa prawie zmianie. Ich powierzchnia zmniejszyła się jedynie o 0,2 %, tj. o 14 ha. Niewielkie zmiany zaszły także w obrębie lasówi zadrzewień. Powierzchnia leśna zmalała o 3 ha na rzecz gruntów zadrze-wionych i zakrzaczonych. Pozostałe kategorie gruntów odnotowały zmiany powierzchni zaledwie o 1 ha. Dominującą formą użytkowania gruntów rolnych są grunty orne. Stanowią one 90 % ogólnej powierzchni użytków rolnych. W poszczególnych wsiach ich udział waha się od 76,9 % we wsi Stępów do 97,4 % we wsi Zamiary, a w większości wsi przekracza 90 % pow. użytków rolnych. Większe powierzchnie sadów występują we wsiach Jerzewo, Brodne Józefów, Brodne Towarzystwo, Kiernozia, Natolin i Osiny. Ich udział przekracza tam 5 % pow. użytków rolnych. Ogółem, w gminie sady zajmują powierzchnię 219 ha, tj. 3,2 % powierzchni UR. Jest to wskaźnik nieco wyższy niż średnia dla byłego województwa płockiego, ale gmina Kiernozia nie zalicza się do rejonów specjalizujących się w produkcji ogrodniczej. Użytki zielone, które obejmują obszary trwałych łąk i pastwisk, występują głównie w doli-nach rzek oraz cieków, zagłębieniach terenu i zajmują powierzchnię około 460 ha, co stanowi 6,8 % pow. użytków rolnych. W strukturze użytków zielonych przeważają łąki. Największym ich udziałem charakteryzuje się wieś Stępów, gdzie 20 % gruntów rolnych wyko-rzystywanych jest jako łąki. W pozostałych wsiach nie przekraczają one 7,3 % pow. użytków rolnych. Większe areały pastwisk występują we wsi Czerniew - 27 ha, tj. 9,6 % powierzchni użytków rolnych. W pozostałych wsiach ich udział waha się od 0 do 4,8 % pow. użytków rolnych. Ogółem gmina charakteryzuje się prawie dwukrotnie niższym od przeciętnej w byłym województwie płockim (12,7 %) udziałem użytków zielonych w powierzchni użytków rolnych. Na przestrzeni ostatnich 8 lat nie obserwuje się żadnych zmian w strukturze użytków rolnych w odniesieniu do gruntów ornych, łąk i pastwisk. W stosunku do roku 1990 zmniejszyła się o 36 ha powierzchnia sadów. Dotychczasowe analizy dotyczące struktury użytkowania gruntów oparte były na da-nych ewidencji gruntów. Gdybyśmy do analiz przyjęli wyniki z ostatniego powszechnego spisu rolnego, przeprowadzonego w 1996 r., pozwalające na uchwycenie rzeczywistego użyt-kowania ziemi, to struktura użytkowania gruntów przedstawiałaby się następująco:
W stosunku do danych z ewidencji gruntów bardzo zbliżony byłby udział użytków rolnych oraz lasów i gruntów leśnych w ogólnej powierzchni gminy. Istotne różnice dotyczyły by struktury gruntów użytkowanych rolniczo. Znacznie mniejszy jest tu bowiem udział sadów (jedynie 1,3 % pow. UR) oraz pastwisk (0,7 % UR), większy zaś odsetek gruntów ornych i prawie jednakowy udział łąk. Tak znaczne różnice w powierzchni i strukturze użytków rolnych mogą wynikać z braku od-nowy w ewidencji gruntów, szczególnie w odniesieniu do sadów oraz użytków zielonych oraz nieco odmiennego ujmowania poszczególnych kategorii gruntów. Istotnym czynnikiem wpływającym na wielkość produkcji rolnej jest melioracja gruntów. Na terenie gminy z 6497 ha użytków rolnych zmeliorowano 6123 ha, co stanowiło 96,7 % ogólnych potrzeb.
W zakresie rynku nieruchomości przeanalizowano ilość zatwierdzonych podziałów nieruchomości w latach 1991-2000. Dominowały pojedyncze podziały nieruchomości na terenie wsi Kiernozia (w 1991 r. - jeden podział, w 1993r. - trzy podziały, w 1998 r. - jeden podział, 1999 r.- jeden podział, w 2000 r.- dwa podziały. Nieco więcej podziałów było w zakresie rynku nieruchomości rolnych. W tym zakresie w latach 1990-2000 obrotem oraz podziałem objęte były tereny wsi Kiernozia ( najwięcej w gminie ) oraz w innych wsiach ( Sokołów Kolonia, Lasocin, PGR Długie,Niedzieliska, Stępów i Natolin Kiernozki ) Symptomem powyższych zjawisk jest nikły ruch budowlany, który w latach 1978-2000 kształtował się w sposób zróżnicowany. I tak w latach 1978-88 kształtował się na poziomie 13-18 budynków mieszkalnych oddawanych rocznie do użytku. W następnych latach ruch ten stopniowo malał. Obniżenie ruch budowlanego w zakresie obiektów gospodarczych było mniejsze niż dla obiektów mieszkalnych. Średnio rocznie realizowano w latach 90 - tych 1,5 - 2 krotnie więcej obiektów gospodarczych niż mieszkalnych. Liczba adaptowanych na cele mieszkalne obiektów pozostaje na poziomie niezmienionym. W latach 1988-2000 rozwój inwestycji niemieszkalnych w gminie został prawie całkowicie zahamowany.
