Strona główna / Strategia rozwoju

3. Diagnoza zjawisk gospodarczo-społecznych. Demografia. Rynek pracy. Aktywność gospodarcza.

3.1. Diagnoza lokalnych uwarunkowań działalności gospodarczej w obszarze gminy.

Gmina Kiernozia jest typową gminą rolniczą o znacznej stabilności gospodarki rolnej, przy czym przeważają gospodarstwa rodzinne o powierzchni 5,0 - 10,0 ha. W strukturze użytków przeważają grunty orne, w ostatnich latach wzrósł nieznacznie udział sadów oraz trwałych użytków zielonych. Warunki glebowe należy ocenić jako bardzo dobre. Wskaźniki charakteryzujące produkcję rolniczą sytuują gminę Kiernozia wyraźnie powyżej średniej wojewódzkiej (dla byłego województwa płockiego). Lesistość gminy jest bardzo niska, wyróżniająca się nawet na tle niskiej lesistości w byłym województwie płockim. Obszar gminy nie wyróżnia się wybitnymi w skali krajowej walorami przyrodniczymi i kulturowymi, jednak do interesujących krajobrazowo należy zaliczyć obszary chronionego krajobrazu doliny rzeki Przysowy oraz dolinę rzeki Nidy i częściowo zalesione pagórkowate obszary wsi Sokołów Kolonia i Sokołów Towarzystwo a także wieś Czerniew. Interesujący jest również miejski układ urbanistyczny wsi Kiernozia oraz zabytkowe zespoły dworsko - parkowe. Kiernozia posiada historyczne tradycje targowe. Dotychczasowy rozwój ośrodka gminnego wskazuje na możliwości realizacji obiektów produkcyjnych i usługowych w ośrodku gminnym oraz na terenach dobrze skomunikowanych.

3.2. Demografia. Rynek pracy. Bezrobocie.

Gminę Kiernozia zamieszkuje na dzień 31.12.2000 r. -3935 osób. Na dzień 31.12.97 r. obszar gminy zamieszkiwało 4020 osób; (wg danych WUS), dzień 31.12.98 r.- 4025osób, z czego we wsi gminnej 950 osób. Udział osób w wieku produkcyjnym w ogólnej liczbie mieszkańców wynosił w 1996 r. 54,6 %, zaś w wieku przedprodukcyjnym - 25,2 %, poprodukcyjnym - 20,2 %. W 1998 r. na 4025 osób mieszkańców gminy - 987, tj. 24,5 % stanowiły osoby w wieku przedpro-dukcyjnym (przy średniej dla powiatu łowickiego - 25 %), 2234 osoby, czyli 55,5 % ogółu ludności gminy stanowiły osoby w wieku produkcyjnym (przy średniej dla powiatu łowickiego - 58,2 %), 804 osoby tj. 20 % stanowiły osoby w wieku poprodukcyjnym (przy średniej dla powiatu łowickiego - 16,9 %). W 2000 r. w gminie Kiernozia zamieszkiwało - 3935 osoby, z czego 900 osób, czyli 22% to osoby w wieku przedprodukcyjnym, 2245 osób, czyli 58 % to osoby w wieku produkcyjnym, a 790 osób, czyli 20 % to osoby w wieku poprodukcyjnym. Zaludnienie w poszczególnych sołectwach w 1997 r. oraz dynamikę zmian liczby ludności w porównaniu z 1988 r. ilustruje tabela nr 1. Generalnie w latach 1978-96 nastąpił procentowy spadek liczby ludności w wieku przed-produkcyjnym o oraz wzrost procentowego udziału ludności w wieku poprodukcyjnym. W w/w latach procentowy udział ludności w wieku produkcyjnym ulegał wahaniom, tj. w la-tach 1978-88 uległ spadkowi o 11 %, zaś w latach 1988-96 spadek został zahamowany do spadku rzędu 2% w omawianym okresie. Tempo spadku, charakterystyczne dla gmin wiej-skich, przybrało na sile w latach 1988-96 i dotyczy przede wszystkim mężczyzn. Przejawia się to w zjawisku przewagi liczby kobiet nad liczbą mężczyzn. Nie jest to zjawisko typowe dla terenów wiejskich i świadczy o znacznym odpływie w latach 1978-96 mężczyzn do pracy poza rolnictwem połączonym ze zmianą miejsca zamieszkania. W ostatnich latach następuje procentowy wzrost udziału ludności w wieku produkcyjnym w ogólnej liczbie ludności gminy, spowodowany wchodzeniem w wiek produkcyjny roczników wyżu demograficznego lat 80 - tych oraz spadek udziału osób w wieku przedprodukcyjnymi i stabilizacja procentowego udziału osób w wieku poprodukcyjnym. Dynamikę zmian struktury wieku ludności w gminie ilustruje tabela nr 2. W zakresie naturalnego ruchu ludności na terenie gminy zanotowano w 1996 r. ujemny przyrost naturalny wynoszący - 3,0 promila. Wskaźnik przyrostu naturalnego sy-stematycznie spada w latach 1978-96 od wartości dodatnich + 3, 87 promila w 1976 r., poprzez wartości bliskie zeru w 1988 r. (+ 0, 67 promila) do obecnych ujemnych wartości na poziomie - 2,97 promila w 1999 r. W latach 1977 - 88 2,5 razy zmniejszyła się liczba zawieranych małżeństw, by w latach 1888-96 wzrosnąć zaledwie o 17 %. Systematycznie maleje liczba urodzeń na 1000 mieszkańców (w latach 1977 - 88 o 20 %, w latach 1988 - 96 o 16 %). W latach 1988 - 96 wzrosła liczba zgonów na 1000 mieszkańców o 14 %, przy wyrównanej wartości tego wskaźnika w latach 1977 - 88. W 1998 r. zawarto w gminie 2,98 małżeństw (przy średnim wskaźniku dla powiatu łowickiego - 5,4). W 1999 r. w gminie zawarto 18 małżeństw i urodziło się 39 dzieci, zmarto 51 osób, co daje wskaźniki na 1000 mieszkańców: 4,5 małżeństwa, 12,8 zgonów i 9,8 urodzeń. Zjawiska ruchu naturalnego ludności ilustruje tabela nr 3. Są to wskaźniki znacznie odbiegające od zjawisk naturalnego ruchu ludności w średnim prze-kroju wojewódzkim dla gmin wiejskich byłego województwa płockiego i obecnego powiatu łowickiego. W zakresie migracji ludności na terenie gminy Kiernozia zaznacza się zjawisko ujemnego salda migracji charakterystyczne dla gmin wiejskich. Saldo to w kolejnych latach uległo zmniejszeniu. W latach 1978 - 96 o 55,0 % zmniejszyła się liczba ludności, która osiedliła się na terenie gminy, natomiast w tych samych latach liczba ludności, która opuściła gminę zmniejszyła się o 64,2 %. W 2000 r. saldo migracji dla gminy przyjmowało wartości ujemne wynosząc - 22 osoby (tj. - 5,54 promila, przy wskaźniku dla powiatu łowickiego - 0,89 promila). Odpływ ludności następuje głównie do miast, świadcząc o opuszczaniu przez ludność rolnictwa. Wśród przybywających na teren gminy osób przeważają mieszkańcy wsi. Zjawiska migracji ilustrują tabele nr 4 i 5. Zdiagnozowane zjawiska demograficzne porównywalne ze zjawiskami demograficznymi w sąsiednich gminach, zwłaszcza w zakresie struktury wieku ludności wskazują na szersze zjawisko starzenia się ludności wsi na terenach o tradycyjnie rolniczej gospodarce. Na uwagę zasługuje fakt znacznej dynamiki zjawiska ujemnego przyrostu naturalnego, co świadczy o pogłębiającej się nierównowadze demograficznej. Szczególnie niebezpiecznym dla przyszłości gminy zjawiskiem jest zmniejszanie się liczby ludności w wieku przedpro-dukcyjnym oraz migracja roczników w wieku produkcyjnym (przede wszystkim mężczyzn) poza obszar gminy, głównie do miast. Zjawisko migracji traci na dynamice ze względu na ograniczoną dostępność miejsc pracy i mieszkań w miastach w latach 90-tych. Gęstość zaludnienia w gminie Kiernozia wynosiła w 1996 r. 53,7 osób / km2, zaś w 1998 r. - 53 osób / km2, co jest wartością zbliżoną do średniej dla gmin wiejskich w byłym województwie płockim i skierniewickim, jednak - jedną z niższych dla powiatu łowickiego (średnia gęstość zaludnienia dla gmin wiejskich powiatu łowickiego wynosiła w 1998 r. - 58). W latach 1978-96 nastąpił spadek gęstości zaludnienia o 9,0 %, co jest również zjawiskiem typowym dla sąsiednich gmin wiejskich, przy czym zjawisko to w gminie Kiernozia zazna-czało się nieco słabiej. W gospodarce narodowej w 1996 r. wraz z zatrudnionymi w rolnictwie indywidualnym pracowało w gminie Kiernozia 1028 osób (dane wg spisu rolnego). Liczba użytkowników gospodarstw rolnych wynosiła 735, w tym utrzymujących się wyłącznie lub głównie z pracy we własnym lub rodzinnym gospodarstwie rolnym - 619 osób (60,2 % pracujacych w gospodarce narodowej 84,2 % użytkowników gospodarstw rolnych). Z tej liczby 89 % nie posiadała żadnego innego źródła dochodu. 12 osób prowadziło działalność gospodarczą poza rolniczą. Z pracy najemnej w gospodarstwie rolnym utrzymywały się 63 osoby. Niezarobkowe źródło utrzymania posiadało 41 osób. Nie odnotowano wśród osób - właścicieli gospodarstw rolnych - żadnej osoby pobierającej zasiłek dla bezrobotnych. Pracujących w indywidualnych gospodarstwach rolnych w poszczególnych sołectwach w 1996 r. przedstawia tabela nr 6 wraz z wykresem. W gminie Kiernozia w latach 1988 - 96 zmniejszyła się liczba osób zatrudnionych w gospo-darce narodowej o 34,1 %. W 1978 r. poza rolnictwem w gminie pracowało 10,0 % ludności czynnej zawodowo, zaś w rolnictwie 51,7 %. W 1988 r. poza rolnictwem pracowało 11,9 % ludności czynnej zawodowo w gminie, zaś w rolnictwie 41,5 %. Poza rolnictwem w 1996 r. pracowało 293 osoby, co stanowi 28 % osób czynnych zawodowo. Natomiast osób pracu-jacych w rolnictwie było 60,2 %. W 1999 r. w gospodarce narodowej (poza rolnictwem indywidualnym) pracowało 224 osoby, czego 64,3 % stanowiły kobiety. Najwięcej osób pracowało w edukacji, ochronie zdrowia i handlu. Wg danych na I kw. 2000 r. zebranych przez zespół koordynujący strategię gminy w gospodarce narodowej na terenie gminy (bez rolnictwa indywidualnego) pracuje 200 osób, z czego najwięcej, bo 82 w edukacji, co związane jest z utworzeniem w gminie gimnazjum. Poziom wykształcenia mieszkańców gminy Kiernozia utrzymuje się na niskim poziomie w stosunku do średnich wartości dla gmin wiejskich (dane w tym zakresie po-chodzą jedynie ze spisu powszechnego). Szczególnie dotyczyło to osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym, których na terenie gminy jest 11,6% osób na tysiąc mieszkańców w wieku powyżej 15 lat (dla terenów wiejskich w skali byłego woj. płockiego wskaźnik ten wynosi 20,9 %). Natomiast osób z wykształceniem podstawowym jest zdecydowanie naj-więcej, bo 52,3 % (średnia dla terenów wiejskich wynosi 49,6 %). Na poziomie wskaźników średnich pozostaje udział osób z wykształceniem wyższym oraz średnim. Powyższe zjawisko jest niepokojące, gdyż nie stwarza podstaw do znacznej podatności lokalnej siły roboczej na rosnące potrzeby rynku pracy, na którym standardem jest wykształcenie ponad podstawowe oraz umiejętność praktycznego zastosowania nowych technologii. Z gminy Kiernozia wg stanu na 31.12.2000 r. zarejestrowanych bezrobotnych w Urzędzie Pracy w Łowiczu było - 245 osób ( w tym 109 kobiet ) z których 22 osoby posiadają prawo do zasiłku, natomiast 223 osoby bez prawa do zasiłku. Jest to tendencja wzrostowa w porównaniu z 1997 r. gdzie było zarejestrowanych - 208 osób z czego 60 osób z prawem do zasiłku, a 148 osób bez prawa do zasiłku. Udział zarejestrowanych bezrobotnych w ogólnej liczbie osób w wieku produkcyjnym na terenie gminy Kiernozia maleje od 1994 r. gdy wynosił 13,5 % (średnia wojewódzka dla gmin wiejskich byłego województwa płockiego wynosiła 18,9 %) poprzez - 11,25 % w 1996 r. (średni wskaźnik w tym czasie w byłym województwie płockim- 14,34, w Polsce- 12,95). W 1999r procent bezrobotnych w ogólnej liczbie ludności w wieku produkcyjnym wynosił w gminie 10,7 % (średni wskaźnik w tym czasie w powiecie łowickim wynosił 10.2 %, zaś w województwie łódzkim 12,9 %, a w kraju - 11,7 %). Podobne zjawiska w zakresie bezrobocia dotyczą sąsiednich gmin, na tle których jednak gmina Kiernozia odznacza się wyższą stopą bezrobocia spowodowaną likwidacją PGR-ów. Problemy z zatrudnieniem pracujących w tych przedsiębiorstwa osób są jedną z przyczyn wysokiej stopy migracji na terenie gminy. Zdiagnozowane problemy rynku pracy i bezrobocia prowadzą do wniosku, iż w stanie istniejącym zatrudnienie poza rolnicze dotyczy w większości pracy w usługach, w tym w usługach społecznych oraz w instytucjach obsługi w ośrodku gminnym, nasila się zjawisko dojazdów do pracy poza obszar gminy. Występuje zjawisko zwiększania się w latach 90-tych ilości osób zatrudnionych w rolnictwie, przy jednoczesnym wzroście ilości osób pozostających we wspólnym gospodarstwie domo-wym głównie z właścicielem gospodarstwa rolnego. Prowadzi do wniosku, iż na terenie gminy ujawnia się zjawisko ukrytego bezrobocia. Konieczność pozostania na roli, przez tych którzy nie mogą znaleźć pracy poza rodzinnym gospodarstwem rolnym może być oceniana przez społeczność lokalną jako brak perspektyw i możliwości wyboru miejsca zamieszkania i pracy. Zjawisko to pogłębia się również poprzez niski poziom wykształcenia ludności i jej niską konkurencyjność na rynku pracy.

3.3 Aktywność gospodarcza. Rolnictwo oraz działalność gospodarcza nierolnicza.

Zdiagnozowany stan rolnictwa i leśnictwa na terenie gminy Kiernozia charakte-ryzuje się bardzo korzystnymi warunkami środowiska przyrodniczego dla rozwoju produkcji rolnej. Możliwości te nie są w pełni wykorzystywane, czego odzwierciedleniem jest struktura zasiewów ze znacznym udziałem zbóż. W produkcji roślinnej zaznacza się coraz wyraźnej trend do zwiększania produkcji warzyw (co ma niewątpliwy związek z warszawskim rynkiem zbytu), choć bez specjalizacji gminy w tym zakresie. Lepiej przedstawia się sytuacja w produkcji zwierzęcej. Produkcja zwierzęca jest dobrze rozwinięta, a pod względem obsady bydła i trzody chlewnej Kiernozia należy do czołówki gmin powiatu łowickiego. Zaznacza się trend do specjalizacji w produkcji bydła mlecznego oraz trzody chlewnej. Średnie plony w zakresie produkcji roślinnej w gminie oraz wyniki produkcji mleka w 1999 r. zobrazowano w tabeli nr 7. W zakresie struktury agrarnej według danych powszechnego spisu rolnego z 1996 r. na te-renie gminy Kiernozia znajdowało się 735 gospodarstw rolnych o powierzchni powyżej 1 ha oraz 48 działek rolnych o powierzchni do 1 ha. Średnia powierzchnia ogólna indywi-dualnego gospodarstwa rolnego wynosiła 8,6 ha, a użytków rolnych 8,2 ha. W porównaniu z danymi dla byłego woj. płockiego powierzchnia gospodarstw w gminie jest nieco niższa. Średnia powierzchnia ogólna gospodarstwa w byłym woj. płockim wynosiła 9,5 ha, a użytków rolnych - 8,7 ha. Grunty orne zajmują średnio w jednym gospodarstwie w gm. Kiernozia 7,7 ha, sady - 0,1 ha, łąki i pastwiska - 0,3 ha, a lasy i grunty leśne - 0,1 ha. W stosunku do 1988 r. nastąpił wzrost powierzchni przeciętnego gospodarstwa rolnego o 1,6 ha ogólnej powierzchni, a w przypadku użytków rolnych o 1,5 ha. W woj. płockim były to wielkości 1,2 ha i 1,0 ha. Strukturę obszarową indywidualnych gospodarstw rolnych przedstawia poniższa tabela:

Najliczniej reprezentowaną grupą obszarową gospodarstw w gminie Kiernozia w 1996 r. były gospodarstwa średnie o powierzchni 7÷10 ha użytków rolnych. Stanowiły one prawie 1/3 ogółu gospodarstw rolnych. Bardzo zbliżony (bo 29,4 %) był także udział gospodarstw dużych o powierzchni powyżej 10 ha. Gospodarstwa małe o powierzchni poniżej 5 ha stanowiły 23,5 %. W stosunku do 1988 r. obserwuje się bardzo korzystną tendencję poprawy struktury agrarnej poprzez spadek liczby gospodarstw małych (do 5 ha) i w przedziale 5÷7 ha na rzecz gospodarstw dużych o pow. powyżej 10 ha i średnich w przedziale 7÷10 ha użytków rolnych. W stosunku do danych średnich dla byłego woj. płockiego struktura agrarna indywidualnych gospodarstw rolnych jest nieco korzystniejsza, jedynie udział gospodarstw dużych jest nieznacznie większy w byłym województwie płockim (o 1,7 %). Struktura agrarna nadal podlega pozytywnym przeobrażeniom. Sprzedano rolnikom indywidualnym grunty spółdzielcze oraz 176 ha gruntów po PGR, natomiast 150 ha gruntów byłego PGR jest dzierżawionych. Niewielkie zmiany w obrębie struktury użytkowania gruntów świadczą o dużej stabil-ności rolniczego charakteru gminy.

W zakresie obsługi rolnictwa i usług produkcyjnych na terenie gminy działa Spółdzielnia Kółek Rolniczych posiadająca 4 zakłady usług mechanizacyjnych we wsiach: Kiernozia, Stępów, Niedzieliska i Osiny. Zakłady te świadczą usługi w zakresie mechanizacji prac polowych oraz chemizacyjne. Skup mleka prowadzony jest przez Okręgową Spółdzielnię Mleczarską w Sannikach poprzez sieć zlewni mleka zlokalizowanych w miejscowościach: Stępów, Kiernozia, Niedzieliska, Brodne Towarzystwo i Osiny. Ponadto skup mleka prowadzi "BAKOMA", która odbiera mleko bezpośrednio od producentów oraz O.S.M. w Łowiczu. Zaopatrzeniem rolników w środki do produkcji rolnej oraz skupem płodów rolnych zajmuje się między innymi GS "SCh". Działalność ta jest prowadzona na terenie bazy gminnej zlokalizowanej w miejscowości Kiernozia. Na terenie wsi Sokołów Towarzystwo znajduje się punkt zbiórki padliny. Usługi produkcyjne z zakresu rolnictwa prowadzi Gminna Spółdzielnia, piekarnia która produkuje około 14,5 t wyrobów piekarniczych oraz Spółdzielnia Kółek Rolniczych Usługi weterynaryjne świadczą 2 prywatne lecznice weterynaryjne położone w ośrodku gminnym. Rynkami zbytu dla wytworzonych płodów rolnych są najbliższe miasta: Łowicz, Gąbin oraz miejscowa GS "SCh", a także lokalna targowica. Część płodów rolnych skupowana jest przez prywatnych kupców, a część jest zbywana w obrocie między sąsiedzkim. W stosunku do prowadzonej produkcji rolnej brak jest większych, lokalnych zakładów prze-twórstwa rolno-spożywczego. Wskazane byłoby również wdrażanie technologii rolnych bardziej pracochłonnych, pozwalających na zagospodarowanie w rolnictwie nadwyżek siły roboczej.

W zakresie aktywności gospodarczej nierolniczej przeanalizowano charakter istniejących podmiotów gospodarczych w gminie. W 1998 r. działało na terenie gminy 149 podmiotów gospodarczych, z czego sektor prywatny stanowił 95 % podmiotów, zaś zakłady osób fizycznych 86 % ogólnej liczby podmiotów gospodarczych. Ilość zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w ciągu ostatnich dwóch lat drastycznie spadła. Według stanu na 31.12.2000 r. zarejestrowanych było 43 podmioty gospadarcze co stanowi 72% spadku ilości podmiotów w ciągu dwóch lat. Działalność gospodarcza nierolnicza ma charakter wielobranżowy, jednak przeważa działalność handlowa (57 % podmiotów w 1998 r., 44,7 % podmiotów w 1995 r. i 51,1 % w 1996 r.). Jest to zarówno handel detaliczny, jak i hurtowy stacjonarny oraz obwoźny. Działalność handlowa dotyczy szerokiej gamy produktów począwszy od produktów spożywczych, poprzez produkty przemysłowe, rolnicze do chemicznych i gospodarstwa domowego. Większość podmiotów gospodarczych zlokalizowało swoje obiekty w Kiernozi, przy czym systematycznie wzrasta udział podmiotów gospodarczych mających swoje siedziby również poza ośrodkiem gminnym (w 1991 r. - 79,5 % podmiotów gospodarczych miało siedziby w Kiernozi, w 1993 r. - 78,9 %, w 1996 r. już tylko 51,7 %). Obiekty lokalizowane w pozostałych miejscowościach mają charakter podstawowy lub świadczą usługi dla terenu większego niż obszar gminy, co wskazuje na rosnącą skalę związków gospodarczych gminy z otoczeniem. Na drugim miejscu po działalności handlowej znajduje się budownictwo i działalność pro-dukcyjna. Spada natomiast ilość podmiotów zajmujących się ochroną zdrowia i opieką spo-łeczną oraz działalnością gastronomiczną.